ترمز یکی از مهم‌ترین قسمت‌های خودرو است که عملکرد صحیح آن به روغن ترمز بستگی دارد. این مایع مهم خلاف تصور بسیاری از افراد روغن نیست، بلکه سیالی هیدرولیکی است که در سیستم ترمز انواع خودروهای سواری، کامیون، موتورسیکلت و دوچرخه مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ بنابراین، سلامت این مایع تاثیر مستقیمی در حفظ جان سرنشینان خودرو، سلامت ماشین، ایمنی دیگر خودروها و همچنین عابران پیاده دارد.
روغنی که برای ترمز استفاده می‌شود، خلاف دیگر روغن‌های خودرو برای کاهش سایش و برخورد قطعات متحرک نیست، بلکه تحت فشار کار می‌کند. شناخت کامل این مایع، توجه به زمان تعویض آن و همچنین در نظر گرفتن نکات مهم اجرایی در حین تعویض در سلامت خودرو نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند.
روغن ترمز چیست؟
روغنی که برای ترمز استفاده می‌شود در واقع مایعی هیدرولیک است که وظیفه دارد تا نیروی واردشده به پدال ترمز را به فشار تبدیل کند. این فشار به چرخ‌ها انتقال داده می‌شود و در صورت ترمزکردن باعث کاهش سرعت و در نهایت توقف خودرو می‌شود؛ بنابراین تست فشار روغن ترمز نیز در کنار دیگر تست‌های لازم برای سیستم ترمز باید انجام شود.
در اینجا چند نکته کلیدی در مورد روغن ترمز وجود دارد:
روغن ترمز یک مایع غیر قابل تراکم است که فشار وارد شده توسط راننده بر روی پدال ترمز را به مکانیسم‌های ترمز واقع در چرخ‌ها منتقل می‌کند. به عنوان وسیله‌ای عمل می‌کند که نیرو را منتقل می‌کند و ترمز موثر را تضمین می‌کند. این مایع هیدرولیک وظیفه دارد تا تمامی اجزای سیستم ترمز را به‌هنگام فشاردادن پدال ترمز، توسط پمپ روغن ترمز موتور، به‌حرکت در آورد. اگر روغن در سیستم ترمز وجود نداشته باشد یا اینکه کارآیی خود را از دست بدهد، به‌هنگام ترمز کردن، خودرو متوقف نخواهد شد و کنترل آن غیرممکن می‌شود.
روغن ترمز باید دارای خواص خاصی باشد تا عملکرد خود را به طور موثر انجام دهد. باید نقطه جوش بالایی برای مقاومت در برابر گرمای ایجاد شده در هنگام ترمزگیری و نقطه انجماد پایین برای جلوگیری از خرابی سیستم ترمز در دماهای سرد داشته باشد. علاوه بر این، برای حفظ عملکرد ثابت و جلوگیری از خوردگی در سیستم ترمز، باید در برابر جذب رطوبت مقاومت کند. به همین دلیل روغن‌های ترمز خاصیت رطوبت‌سنجی دارند که نه‌تنها تمامی قطعات متحرک و اجزای سیستم ترمز خودروی را روغن‌کاری می‌کنند، بلکه از زنگ‌زدگی و خوردگی سیستم ترمز نیز جلوگیری خواهند کرد.
انواع روغن ترمز خودرو
اولین قدم برای مالک خودرو، شناخت انواع روغن‌های ترمز و تشخیص تفاوت میان آن‌هاست. به‌طور کلی روغن‌های ترمز دارای ۳ نوع اصلی هستند که هر یک را با شماره‌های خاصی نشان می‌دهند. در ادامه به بررسی هر کدام از آن‌ها می‌پردازیم.
DOT3
DOT3 یکی از رایج‌ترین انواع روغن‌های ترمز بوده که نسبت به دیگر انواع آن دارای نقطه جوش کمتری است. دلیل این امر نیز این است که این روغن بر پایه گلیکول تولید می‌شود. از دیگر ویژگی‌های این نوع روغن می‌توان به جذب رطوبت هوا اشاره کرد. امروزه اکثر خودروها از این روغن برای سیستم ترمز استفاده می‌کنند.
DOT4
از دیگر انواع روغن‌های ترمز می‌توان به نوع DOT4 اشاره کرد که دارای نقطه جوش بالاتری است. نقطه جوش بالاتر باعث می‌شود تا این روغن کارایی بیشتری داشته باشد. استفاده از این نوع روغن بسیار رایج است و می‌توان از آن در طیف وسیعی از وسایل نقلیه استفاده کرد.
DOT5
DOT5 را می‌توان کارآمدترین نوع از میان انواع روغن‌های ترمز دانست که دارای نقطه جوش بالاتری نسبت به انواع DOT3 و DOT4 است. همچنین این روغن جذب رطوبت کمتری نسبت به دیگر انواع آن دارد. دلیل این کارآمدی بالا را می‌توان این دانست که روغن DOT5 به جای گلیکول یک مایع مبتنی بر سیلیکون است. البته از این نوع روغن معمولا در وسایل نقلیه جاده‌ای استفاده نمی‌شود.
DOT5.1
این نوع روغن تمامی ویژگی‌های روغن‌های ترمز DOT4 و DOT5 را باهم دارد و می‌توان آن را با دیگر انواع DOT3 و DOT4 نیز ترکیب کرد. رنگ روغن ترمز DOT5.1 سبز است و کارایی بالاتری نسبت به دیگر انواع دارد.
شایان ذکر است که رتبه‌بندی‌های DOT دستورالعملی برای عملکرد روغن ترمز ارائه می‌دهد، اما کیفیت واقعی و عملکرد یک روغن ترمز خاص می‌تواند به عواملی مانند برند، فرمولاسیون و مطابقت با استانداردهای صنعت نیز بستگی داشته باشد.
زمان تعویض روغن‌های ترمز
زمان تعویض روغن‌های ترمز از مهم‌ترین نکاتی است که رانندگان باید از آن آگاهی داشته باشند. برای اینکه مطمئن شوید این روغن در وضعیت مناسبی قرار دارد، لازم است آن را به‌طور مرتب بررسی کنید. بررسی روغن‌های ترمز بسیار آسان است. تنها لازم است تا کاپوت را باز کنید و مخزن روغن را مورد بررسی قرار دهید. با گذشت زمان، روغن ترمز رطوبت هوا را جذب می‌کند که نقطه جوش آن را کاهش می‌دهد و اثر آن را کاهش می‌دهد.
زمان تعویض روغن‌های ترمز در دفترچه راهنمای شرکت سازنده خودرو درج شده است. به‌طور معمول توصیه می‌شود که هر دو سال یک‌بار برای تعویض اقدام شود. البته برخی مقدار کیلومتر طی‌شده را معیار مناسب‌تری می‌دانند و معتقدند که هر ۶۰ هزار کیلومتر نسبت به تعویض روغن اقدام شود.
اما در این میان علائمی وجود دارد که با مشاهده آن‌ها می‌توان متوجه شد که زمان تعویض این روغن فرا رسیده است. در ادامه به برخی از علائم تعویض روغن ترمز اشاره می‌کنیم.
غیرعادی عمل‌کردن پدال‌ها
روشن شدن چراغ ABS یا چراغ روغن ترمز
شنیدن صداهای عجیب
از دست دادن عملکرد لنت‌ها
استشمام بوی سوزان
درصورتی که در تعویض روغن‌های ترمز سهل‌انگاری شود، باعث می‌شود تا سیستم ترمز خودرو با مشکل مواجه شود و تنها تعویض روغن دیگر مطرح نیست. زمانی که رنگ روغن از سبز به قهوه‌ای تغییر کند و در نهایت روغن ترمز سیاه رنگ شود، دیگر روغن از مرحله تعویض عبور کرده و باید به‌فکر بررسی کامل سیستم ترمز و رفع آلودگی در آن بود.
به یاد داشته باشید، روغن ترمز جزء مهمی از سیستم ترمز خودرو است و نقشی حیاتی در تضمین عملکرد ترمز ایمن و موثر دارد. نگهداری منظم و پیروی از توصیه‌های سازنده برای حفظ وضعیت خوب سیستم ترمز ضروری است.
نحوه تعویض روغن‌های ترمز
تعویض روغن‌های ترمز کار دشواری نیست و خودتان نیز می‌توانید با طی‌کردن مراحل زیر آن را انجام دهید. اما لازم است تا فرد دیگری را نیز در کنار خود داشته باشید تا در انجام مراحل شما را همراهی کند. در ادامه به مراحل تعویض روغن ترمز اشاره می‌کنیم.
مرحله اول: در مرحله اول لازم است تا روغن از مخزن روغن ماشین گرفته شود. برداشتن روغن با استفاده از یک سرنگ طبی بزرگ به‌منظور تسهیل و تسریع فرآیند تا تخلیه کامل انجام می‌شود.
مرحله دوم: در مرحله بعد روغن مناسبی را که برای خودروی خود تهیه کرده‌اید، به آرامی به مخزن روغن یا به‌اصطلاح به مثانه روغن اضافه می‌کنیم و این کار را تا پرشدن کامل آن ادامه می‌دهیم. توجه داشته باشید که به‌هنگام خریداری روغن‌های ترمز مناسب حتما با مکانیک در این مورد مشورت کنید.
مرحله سوم: در مرحله سوم باید دریچه‌های ورودی روغن چرخ‌های عقب را باز کنید. این مرحله از مهم‌ترین مراحلی است که باید آن را بادقت انجام داد. بازکردن پیچ‌های هواگیری روغن ترمز را بهتر است از چرخ عقب از سمت راست شروع کنید؛ زیرا این چرخ دورترین نقطه از ماشین است. در این هنگام یک نفر باید پدال ترمز را تا انت‌ها فشار دهد. این کار را برای تمامی چرخ‌ها تکرار می‌کنیم تا محلول جدید جایگزین شود.
روغن را بدون هیچ تلاش خارجی به‌حال خود می‌گذاریم تا نشت کند و روی کپسول روغن را در نظر می‌گیریم تا هنگامی که در قوطی کم شد، روغن جدید را اضافه کنیم. توجه داشته باشید که اجازه ندهید تا خالی شدن مخزن روغن ترمز کامل شود؛ زیرا در این صورت امکان واردشدن هوا افزایش می‌یابد.
دلیل کم‌شدن روغن‌های ترمز
روغن‌های ترمز ممکن است به‌دلایل مختلفی کم شوند. یکی از شایع‌ترین دلایل کاهش این روغن، نشتی است. لنت ترمز فرسوده نیز از دیگر عوامل کاهش سطح روغن‌های ترمز است؛ بنابراین، درصورتی‌که متوجه شدید ماشین شما برای توقف دچار مشکل است، باید ضخامت لنت ترمز را به کمک یک تکنسین باتجربه بررسی کنید.
جمع‌بندی
زمان تعویض روغن‌های ترمز از مواردی است که باید آن را بسیار جدی گرفت و از تعویض آن غافل نشد؛ زیرا بی‌توجهی به سیستم ترمز ماشین در کنار خسارات مادی ممکن است باعث خسارات جانی برای راننده و سایر سرنشینان شود.
آشنایی با نحوه تعویض روغن‌های ترمز و همچنین انواع آن می‌تواند به افراد در تشخیص به‌موقع زمان تعویض این روغن مهم و حیاتی کمک کند. بهتر است با هربار مراجعه به مراکز تعویض روغنی، از تعمیرکاران برای بررسی روغن ترمز خودروی خود کمک بگیرید تا از حوادث ناگوار احتمالی جلوگیری شود.
